فاطمه امشب به سامرّا عزا برپا کند / دیده را یاد امام عسکری دریا کند
ای خوش آن چشمی که امشب با امام عصر خود / خون دل جاری به رخ در مرگ آم مولا کند
امام حسن عسکری (ع ) در سال 232هجری در مدینه چشم به جهان گشود . مادر والا
گهرش سوسن یا سلیل زنی لایق و صاحب فضیلت و در پرورش فرزند نهایت مراقبت
راداشت ، تا حجت حق را آن چنان که شایسته است پرورش دهد . این زن پرهیزگار
در سفری که امام عسکری (ع ) به سامرا کرد همراه امام بود و در سامرا از
دنیا رحلت کرد . کنیه آن حضرت ابامحمد بود .
صورت و سیرت امام حسن عسکری (ع )
امام یازدهم صورتی گندمگون و بدنی در حد اعتدال داشت . ابروهای سیاه کمانی ،
چشمانی درشت و پیشانی گشاده داشت . دندانها درشت و بسیار سفید بود . خالی
بر گونه راست داشت . امام حسن عسکری (ع ) بیانی شیرین و جذاب و شخصیتی الهی
باشکوه و وقار و مفسری بی نظیر برای قرآن مجید بود . راه مستقیم عترت و
شیوه صحیح تفسیر قرآن را به مردم و به ویژه برای اصحاب بزرگوارش - در ایام
عمر کوتاه خود - روشن کرد .
دوران امامت
به طور کلی دوران عمر 29ساله امام حسن عسکری (ع ) به سه دوره تقسیم می گردد
: دوره اول 13سال است که زندگی آن حضرت در مدینه گذشت . دوره دوم 10سال در
سامرا قبل از امامت . دوره سوم نزدیک 6 سال امامت آن حضرت می باشد . دوره
امامت حضرت عسکری (ع ) با قدرت ظاهری بنی عباس رو در روی بود . خلفایی که
به تقلید هارون در نشان دادن نیروی خود بلندپروازیهایی داشتند . امام حسن
عسکری (ع ) از شش سال دوران اقامتش ، سه سال را در زندان گذرانید .
زندانبان آن حضرت صالح بن وصیف دو غلام ستمکار را بر امام گماشته بود ، تا
بتواند آن حضرت را - به وسیله آن دو غلام - آزار بیشتری دهد ، اما آن دو
غلام که خود از نزدیک ناظر حال و حرکات امام بودند تحت تأثیر آن امام
بزرگوار قرار گرفته به صلاح و خوش رفتاری گراییده بودند . وقتی از این
غلامان جویای حال امام شدند ، می گفتند این زندانی روزها روزه دار است و
شبها تا بامداد به عبادت و راز و نیاز با معبود خود سرگرم است و با کسی سخن
نمی گوید . عبیدالله خاقان وزیر معتمد عباسی با همه غروری که داشت وقتی با
حضرت عسکری ملاقات می کرد به احترام آن حضرت برمی خاست ، و آن حضرت را بر
مسند خود می نشانید . پیوسته می گفت : در سامره کسی را مانند آن حضرت ندیده
ام ، وی زاهدترین و داناترین مردم روزگار است . پسر عبیدالله خاقان می گفت
: من پیوسته احوال آن حضرت را از مردم می پرسیدم . مردم را نسبت به او
متواضع می یافتم . می دیدم همه مردم به بزرگواریش معترفند و دوستدار او می
باشند . با آنکه امام (ع ) جز با خواص شیعیان خود آمیزش نمی فرمود ، دستگاه
خلافت عباسی برای حفظ آرامش خلافت خود بیشتر اوقات ، آن حضرت را زندانی و
ممنوع از معاشرت داشت . " از جمله مسائل روزگار امام حسن عسکری (ع ) یکی
نیز این بود که از طرف خلافت وقت ، اموال و اوقات شیعه ، به دست کسانی
سپرده می شد که دشمن آل محمد (ص ) و جریانهای شیعی بودند ، تا بدین گونه
بنیه مالی نهضت تقویت نشود . چنانکه نوشته اند که احمد بن عبیدالله بن
خاقان از جانب خلفا ، والی اوقاف و صدقات بود در قم ، و او نسبت به اهل بیت
رسالت ، نهایت مرتبه عداوت را داشت " . " نیز اصحاب امام حسن عسکری ،
متفرق بودند و امکان تمرکز برای آنان نبود ، کسانی چون ابوعلی احمد بن
اسحاق اشعری در قم و ابوسهل اسماعیل نوبختی در بغداد می زیستند ، فشار و
مراقبتی که دستگاه خلافت عباسی ، پس از شهادت حضرت رضا (ع ) معمول داشت ،
چنان دامن گسترده بود که جناح مقابل را با سخت ترین نوع درگیری واداشته بود
. این جناح نیز طبق ایمان به حق و دعوت به اصول عدالت کلی ، این همه سختی
را تحمل می کرد ، و لحظه ای از حراست ( و نگهبانی ) موضع غفلت نمی کرد " .
اینکه گفتیم : حضرت هادی (ع ) و حضرت امام حسن عسکری (ع ) هم از سوی دستگاه
خلافت تحت مراقبت شدید و ممنوع از ملاقات با مردم بودند و هم امامان
بزرگوار ما - جز با یاران خاص و کسانی که برای حل مشکلات زندگی مادی و دینی
خود به آنها مراجعه می نمودند - کمتر معاشرت می کردند به جهت آن بود که
دوران غیبت حضرت مهدی (ع ) نزدیک بود ، و مردم می بایست کم کم بدان خو
گیرند ، و جهت سیاسی و حل مشکلات خود را از اصحاب خاص که پرچمداران مرزهای
مذهبی بودند بخواهند ، و پیش آمدن دوران غیبت در نظر آنان عجیب نیاید .
باری ، امام حسن عسکری (ع ) بیش از 29سال عمر نکرد ولی در مدت شش سال امامت
و ریاست روحانی اسلامی ، آثار مهمی از تفسیر قرآن و نشر احکام و بیان
مسائل فقهی و جهت دادن به حرکت انقلابی شیعیانی که از راههای دور برای کسب
فیض به محضر امام (ع ) می رسیدند بر جای گذاشت . در زمان امام یازدهم
تعلیمات عالیه قرآنی و نشر احکام الهی و مناظرات کلامی جنبش علمی خاصی را
تجدید کرد ، و فرهنگ شیعی - که تا آن زمان شناخته شده بود - در رشته های
دیگر نیز مانند فلسفه و کلام باعث ظهور مردان بزرگی چون یعقوب بن اسحاق
کندی ، که خود معاصر امام حسن عسکری بود و تحت تعلیمات آن امام ، گردید .
در قدرت علمی امام (ع ) - که از سرچشمه زلال ولایت و اهل بیت عصمت مایه
گرفته بود - نکته ها گفته اند . از جمله : همین یعقوب بن اسحاق کندی فیلسوف
بزرگ عرب که دانشمند معروف ایرانی ابونصر فارابی شاگرد مکتب وی بوده است ،
در مناظره با آن حضرت درمانده گشت و کتابی را که بر رد قرآن نوشته بود
سوزانید و بعدها از دوستداران و در صف پیروان آن حضرت درآمد .
شهادت امام حسن عسکری (ع )
شهادت آن حضرت را روز جمعه هشتم ماه ربیع الاول سال 260هجری نوشته اند . در
کیفیت وفات آن امام بزرگوار آمده است : فرزند عبیدالله بن خاقان گوید روزی
برای پدرم ( که وزیر معتمد عباسی بود ) خبر آوردند که ابن الرضا - یعنی
حضرت امام حسن عسکری - رنجور شده ، پدرم به سرعت تمام نزد خلیفه رفت و خبر
را به خلیفه داد . خلیفه پنج نفر از معتمدان و مخصوصان خود را با او همراه
کرد . یکی از ایشان نحریر خادم بود که از محرمان خاص خلیفه بود ، امر کرد
ایشان را که پیوسته ملازم خانه آن حضرت باشند ، و بر احوال آن حضرت مطلع
گردند . و طبیبی را مقرر کرد که هر بامداد و پسین نزد آن حضرت برود ، و از
احوال او آگاه شود . بعد از دو روز برای پدرم خبر آوردند که مرض آن حضرت
سخت شده است ، و ضعف بر او مستولی گردیده . پس بامداد سوار شد ، نزد آن
حضرت رفت و اطبا را - که عموما اطبای مسیحی و یهودی در آن زمان بودند - امر
کرد که از خدمت آن حضرت دور نشوند و قاضی القضات ( داور داوران ) را طلبید
و گفت ده نفر از علمای مشهور را حاضر گردان که پیوسته نزد آن حضرت باشند .
و این کارها را برای آن می کردند که آن زهری که به آن حضرت داده بودند بر
مردم معلوم نشود و نزد مردم ظاهر سازند که آن حضرت به مرگ خود از دنیا رفته
، پیوسته ایشان ملازم خانه آن حضرت بودند تا آنکه بعد از گذشت چند روز از
ماه ربیع الاول سال 260 ه . ق آن امام مظلوم در سن 29سالگی از دار فانی به
سرای باقی رحلت نمود . بعد از آن خلیفه متوجه تفحص و تجسس فرزند حضرت شد ،
زیرا شنیده بود که فرزند آن حضرت بر عالم مستولی خواهد شد ، و اهل باطل را
منقرض خواهد کرد ... تا دو سال تفحص احوال او می کردند ... . این جستجوها و
پژوهشها نتیجه هراسی بود که معتصم عباسی و خلفای قبل و بعد از او - از
طریق روایات مورد اعتمادی که به حضرت رسول الله (ص ) می پیوست ، شنیده
بودند که از نرگس خاتون و حضرت امام حسن عسکری فرزندی پاک گهر ملقب به مهدی
آخر الزمان - همنام با رسول اکرم (ص ) ولادت خواهد یافت و تخت ستمگران را
واژگون و به سلطه و سلطنت آنها خاتمه خواهد داد . بدین جهت به بهانه های
مختلف در خانه حضرت عسکری (ع ) رفت و آمد بسیار می کردند ، و جستجو می
نمودند تا از آن فرزند گرامی اثری بیابند و او را نابود سازند . به راستی
داستان نمرود و فرعون در ظهور حضرت ابراهیم (ع ) و حضرت موسی (ع ) تکرار می
شد . حتی قابله هایی را گماشته بودند که در این کار مهم پی جویی کنند .
اما خداوند متعال - چنانکه در فصل بعد خواهید خواند - حجت خود را از گزند
دشمنان و آسیب زمان حفظ کرد ، و همچنان نگاهداری خواهد کرد تا مأموریت الهی
خود را انجام دهد . باری ، علت شهادت آن حضرت را سمی می دانند که معتمد
عباسی در غذا به آن حضرت خورانید و بعد ، از کردار زشت خود پشیمان شد .
بناچار اطبای مسیحی و یهودی که در آن زمان کار طبابت را در بغداد و سامره
به عهده داشتند ، به ویژه در مأموریتهایی که توطئه قتل امام بزرگواری مانند
امام حسن عسکری (ع ) در میان بود ، برای معالجه فرستاد . البته از این
دلسوزیهای ظاهری هدف دیگری داشت ، و آن خشنود ساختن مردم و غافل نگهداشتن
آنها از حقیقت ماجرا بود . بعد از آگاه شدن شیعیان از خبر درگذشت جانگداز
حضرت امام حسن عسکری (ع ) شهر سامره را غبار غم گرفت ، و از هر سوی صدای
ناله و گریه برخاست . مردم آماده سوگواری و تشییع جنازه آن حضرت شدند .
