• امام هشتم ( ع ) در مدت اقامت خود در ایران و خراسان ، تلاش گسترده‌ای را برای ترقی فکر و اعتقادات مردم خراسان به عمل آوردند و با مناظره‌های علمی با اهل کتاب موجب اعتلا و ترقی معرفت و بینش دینی مردم این منطقه شد . اهداف : هدف از انجام این مقاله عبارتند از : حضور تمدن ساز و حماسی امام چه آوردگاهی برای تمدن شیعی در ایران داشته است ؟ حضور امام رضا ( ع ) در ایران تا چه حد به رشد حوزه‌های علمی و گسترش تشیع در ایران کمک کرد ؟ هجرت امام رضا ( ع ) به ایران چه تاثیری بر فرهنگ اسلام شیعی و فرهنگ جهانی شیعه گذاشت ؟ روش مطالعه : این مقاله از نوع‌ پژوهش‌های بنیادی بوده ، با روش تحقیق کیفی مبتنی بر تحلیل محتوایی و با استفاده از منابع‌ کتابخانه‌ای ، به بررسی نقش هجرت امام رضا ( ع ) در تعمیق و گسترش تشیع ایرانیان می‌پردازد . یافته ها نشان می دهد گسترش تشیع در ایران از برکت حضور امام رضا ( ع ) است . هجرت امام رضا ( ع ) به ایران سبب بروز تحرکات اجتماعی برای بنیانگذاری حکومت شیعی شد که در نهایت نیز به وسیله مرجعی مانند امام خمینی ( ره ) به موفقیت دست یافت و شیعه ، حکومت خود را برپا کرد . نتایج نشان می دهد حضور امام رضا ( ع ) موجب رشد و گسترش تشیع در خراسان شد ، به گونه‌ای که مشهد امام رضا ( ع ) به عنوان یکی از پایگاه‌های مهم تشیع در طول تاریخ مطرح شده و بر تاریخ ، فرهنگ ، هنر و اقتصاد ایران و تشیع تأثیر عمیقی گذاشت . از جمله برکات آن حضرت مهاجرت سادات و امامزادگان به ایران و جابه‏جایی مرز جغرافیای شیعه است . وقتی حضرت رضا ( ع ) به ایران تشریف آوردند ، تشیع را با خود جابه‌جا کردند و شیعه دارای کانون جغرافیایی شد . البته ممکن است این جریانات تصادفی به نظر بیاید ، ولی انسان بصیر و دارای فلسفه تاریخ اسلامی ، دقیقاً یک جریان رو به پیش را مشاهده می‌کند ، تا جایی که امروزه می‌بینیم اسلام شیعی که اسلام ناب است ، به یکی از قطب‌های فرهنگی مهم و به یکی از کانون‌های تأثیرگذار در فرهنگ جهان تبدیل شده است ، به طوری که فرهنگ جهانی از شیعه الهام می‌گیرد.
  • از جمله رویدادها و جریانات مهمی‌ که در تاریخ ایران از جایگاه و منزلت والایی برخوردار است ، سفر امام رضا ( ع ) به ایران و استقرار ایشان در مرکز خلافت ، یعنی مرو ( خراسان ) در جایگاه ولایتعهدی می‌باشد . هر چند این سفر با اصرارهای مأمون ، خلیفه وقت عباسی ، صورت پذیرفت ؛ اما در عمل دارای آثار و پیامدهای درخشانی است. پر واضح است که سیاست امام در این سفر تنها به افشای سیاست‌های خائنانه مأمون محدود نمی‌شد ، بلکه در این هجرت اهداف عالی دیگری نیز مورد توجه امام رضا ( ع ) قرار گرفت که از جمله آنها تلاش برای برقراری پیوند با ایرانیان متمایل به تشیع و تبدیل خراسان بزرگ به کانون تشیع و تلاش برای تحکیم مبانی عقیدتی و کلامی شیعه با استفاده از فرصت ولیعهدی بوده است. در این مقاله برآنیم تا با اشاره به برخی تأثیرات از جمله رشد حوزه‌های علمی و گسترش تشیع ، ایجاد فضاهای زیارتی و عبادی ، ایجاد موقوفات ، شفاخانه یا دارالشفاء ، مهاجرت سادات به ایران و قیام محمد بن قاسم ، جایگاه هر مورد را مشخص و تبیین نماییم. در دورترین روستاهای ایران امام‌زاده‏هایی وجود دارد که اصلاً دین مردم آن روستاها به آن اما‌م‌زاده بستگی دارد؛ و اگر این امام‌زاده‌ها نبودند تاریخ دین‌داری مردم عوض میشد. در واقع، محور حفظ تشیع، همین امام‌زاده‏ها هستند و فرهنگ شیعی چه در گذشته و چه در حال، به وسیله آنها حفظ می‏شود. مهاجرت وجود مقدس امام رضا(ع) به ایران، حاوی مسایل مهمی است که توجه به آنها دید تاریخی ژرفی به ما میدهد. اول این‌که این هجرت، کاملاً آگاهانه بود و حضرت (ع) میدانستند که آثار هجرتشان چیست و چه پیامدی خواهد داشت! و آن‌چه ما می‏بینیم تنها گوشه‏ای از آن چیزی است که امام رضا (ع) می‏دیدند و تا زمان ظهور اتفاق خواهد افتاد ! علی بن موسی (ع) طی اقامت خود در مرو ، مرکز علمی و اداری خراسان، تلاش گسترده ای را برای ترقی اندیشه و اعتقادات مردم خراسان به عمل آوردند و با منظره های علمی با اهل کتاب و نحله های فکری گوناگون موجبات اعتلاء و ترقی معرفت و بینش دینی این منطقه را فراهم کردند. آن حضرت با تشکیل محافل علمی و کلامی و حدیثی به دفاع از اسلام و فرهنگ اهل بیت پرداخته و به ایرادات و شبهات فرق پاسخ می دادند . شمار مناظرات امام رضا با اهل کتاب و نمایندگان مسیحیان، یهودیان، مانویان، زرتشتیان، صابئین، و فرق اسلامی، فراوان است. از دیگر فعالیت امام رضا (ع) تشکیل حوزه علمی در منزل خود و مسجد مرو بود و حضور شیعیان آن حضرت چنان چشمگیر بود که مأمون به حاجب خود، دستور داد تا شاگردان وی را پراکنده کند . آن حضرت از هر فرصتی برای پیاده کردن سنت های الهی و سیره رسول الله (ص) استفاده کرد تا انحرافاتی را که حکام در جامعه سرایت داده بودند، اصلاح کند. از دیگر نتایج پربار دوران اقامت علی بن موسی الرضا (ع) در مرو، فراهم شدن موجبات رشد و گسترش تشیع در خراسان بود. مردم خراسان که از پیش دوستدار خاندان رسالت بودند پس از حضور آن حضرت علاقه و محبتشان به اهل بیت و علویان بیشتر شد. به گونه ای که مدفن امام رضا (ع) یکی از پایگاه های مهم تشیع در طول تاریخ در آمد و بر تاریخ فرهنگ و هنر و اقتصاد ایران و تشیع تأثیر عمیقی گذاشت .
  • رضا فراشبندی